این نوع مدیریت شامل حوزههای گستردهای است که مسائل مالی، عملیاتی، تجاری، استراتژیک و حوزه وسیعتری به نام حوادث خطرآفرین را دربر میگیرد. در مجموع مدیریت ریسک فرآیند سنجش یا ارزیابی ریسک و سپس طرح استراتژیهایی برای اداره ریسک است.
درخصوص بنگاههای اقتصادی معمولا ما با دو حوزه عمده ریسک روبهرو هستیم:
۱ – ریسک مالی: به مجموعه خطراتی که بهطور مستقیم سودآوری بنگاههای اقتصادی را با مشکلات جدی مواجه خواهند کرد و میتوان آنها را در قالبهای زیر دستهبندی کرد:
۱-۱ – ریسک اعتباری: به احتمال عدم ایفای به موقع تعهدات مالی بنگاه (به هر دلیل) اطلاق میشود.
۲-۱ – ریسک بازار: به احتمال اشتباه در محاسبه و برآورد نوسانات شاخصهای اصلی بازار (مانند نرخ سود، نرخ ارز و قیمت سهام) گفته میشود.
۳-۱ – ریسک سرمایه: منابع سرمایه نقش بسزایی در ایجاد ثبات و حفظ سلامت بنگاه اقتصادی داشته و احتمال بروز هرگونه تغییرات در منابع موجود یا جذب منابع جدید در قالب ریسک سرمایه قابل بحث و بررسی است.
۲ – ریسکهای غیرمالی: به هر خطری که در قالب ریسک مالی قابل تعریف نباشد (مانند ریسک مدیریت، ریسک صنعت، ریسک عملیاتی و ریسک قوانین) گفته میشود.
اما نکته اصلی در بنگاههای اقتصادی در کشورمان این است که متاسفانه، نگاه استراتژیک در مورد شناسایی مدیریت ریسک در آنها وجود ندارد؛ بهطوریکه جایگاه خاصی برای این نوع مدیریت در سازمانها و بنگاههای اقتصادی ما تعیین نشده است. در این بین، شرکتهای بیمه با ارائه بیمهنامههای اعتبار تجاری که در شاخه بیمههای زیان پولی قرار دارد، اقدام میکنند.
نکات حائز اهمیت در این بین آن است که حتی در کشورهای پیشرو در حوزه صنعت بیمه، شناخت از بیمهنامههای اعتباری تنها شامل عده کمی از مدیران، دلالان و بیمهگران بوده و بهطور مثال تنها دو شرکت در ایالات متحده نسبت به فروش بیمهنامه اعتباری اقدام میکنند، اما با این حال تنها در سال ۲۰۰۵ در کشورهای اروپایی نزدیک به ۱۲۰۰ میلیارد دلار حجم معاملات ثبت شده در بخش بیمههای اعتباری بوده است. نکته مهم در این حوزه که باید مورد توجه مدیران صنعت بیمه باشد، درخصوص ارزیابی ریسک اعتباری سازمان و بنگاه اقتصادی است که باید به این نکات توجه جدی داشت:
۱- احتمال نکول: احتمال اینکه شخص، طی دوره تعهد یا در یک دوره زمانی خاص مانند یک سال، تعهداتش را نکول کند، چقدر است؟ اگر احتمال نکول برای یک دوره زمانی یکساله محاسبه شود میتوان آن را فراوانی نکول مورد انتظار نامید.
۲- محدوده خطر اعتباری (اکسپوژر اعتباری): در صورت وقوع نکول، چه میزانی از تعهدات در خطر خواهد بود؟
۳- نرخ بازگشت: هنگام وقوع نکول چه کسری از اعتبارات سازمان در خطر را میتوان از طریق اقداماتی مانند اعلام ورشکستگی یا سایر روشهای تسویه بازیابی کرد؟
نکته مهم در ارزیابی و نیز تعیین شرایط برای صدور بیمهنامه اعتباری نقش کارشناسانی است که اطلاعات مربوط به درخواستکنندگان اعتبار را بررسی میکنند و این اطلاعات مبنای نرخ و حق بیمه شرکتهای بیمه است که اصطلاحا تحلیلگران اعتباری نامیده میشوند. اطلاعاتی که این افراد بررسی کردهاند دربرگیرنده: ترازنامه، صورت سود و زیان، روندهای اخیر صنعت مورد نظر، محیط کسبوکار فعلی اقتصادی و … است.
در کشورهای توسعهیافته، بسیاری از بانکها، مدیران سرمایهگذاری و شرکتهای بیمه، تحلیلگران اعتباری را به خدمت گرفتهاند تا رتبههای اعتباری را بهمنظور اهداف و استفادههای داخلی تهیه کنند. سایر شرکتهای فعال در این زمینه (مانند Standard & Poor’s، Moody’s) رتبهبندی اعتباری را برای استفاده سرمایهگذاران و سایر اشخاص توسعه میدهند. در کشورمان نبود اینگونه موسسات رتبهبندی و نیز برخی عدمشفافیتها در حوزههای مختلف بنگاهداری اقتصادی سبب شده شرکتهای بیمه تمایل چندانی جهت ورود به این بازار بزرگ و بالقوه نداشته باشند.