اولین مجموعه بانکی که مدل سوپر مارکت مالی را بسط داد هولدینگ مالی Citigroup بود.
از حدود ۴۰ سال پیش این ایده را توسعه داد و با نام پدر سوپر مارکتهای مالی جهان آقای سندیوی معروف شد. او کارگزار بزرگی به نامSmith Barneyرا با Citibankو شرکت بیمهای Travelersمتحد کرد و سوپر مارکت غول پیکر Citigroup را ایجاد کرد. پس از آن شرکت Chase Manhattan با پیروی از این ایده با JP Morgan و Wachovia ادغام شد و بسیاری از کارگزاران کوچک را با نام تحت پوشش خود قرار داد.
در طول سالیان با گسترش بانکهای سرمایه گذاری و معرفی پی درپی ابزارهای نوین مالی، بانکهای بزرگی مثل Barclays کانادا ،Royal‐Bank لندن ،HSBC متحده ایالات ،Bank of America هلند ،ING انگلستان ،Deutsche‐Bank آلمان و UBS سوییس، این خدمات را در شعب منتخب خود ارائه کردند.
این خدمات عمدتاً مرتبط با «مدیریت ثروت» و خدمات «مشاوره سرمایه گذاری» در بازارهای مالی است.
مجله معتبر Banker بارها موفقیت این نهادهای مالی را در یافتن راه آسانی برای مدیریت عملیات چندین بنگاه مالی ذکرکرده است.
Sandy Weillموارد موفق فروش متنوع (Cross‐Selling) خدمات مالی خارج از ایالات متحده بوده است اما برخی از بانکهای محلی نیز به توفیقاتی در این زمینه دست یافتهاند. برای مثال بانک Wells Fargo & Co به طور میانگین شش محصول مختلف مالی را به هر مشتری می فروشد. این میزان فروش از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۱۲ هر ساله ۹ درصد رشد داشته است.
«سوپر مارکت مالی» چیست؟
لغتنامه مالی و سرمایه گذاری بارونز
سوپر مارکت مالی شرکتی است که خدمات گسترده مالی را در زیر یک سقف ارائه میدهد. برای مثال برخی از مؤسسات مالی، خدمات بورس، اوراق با درآمد ثابت، بیمه و بعضاً مشاوره املاک را در کنار خدمات بانکی به مشتریان ارائه میکنند. برای مشتریان، مدیریت کردن تمامی داراییها با یک موسسه میتواند تبادلات مالی و برنامه ریزی را سهل تر و کاراتر کند، زیرا دیگر نیازی به انتقال دائم پول از یک مؤسسه به مؤسسه دیگر نیست. برای مؤسسات نیز این روابط فراگیر بین حوزه های مالی مختلف از تخصصی شدن در یک جنبه مالی، سودآورتر است. موسسات مالی از این جهت انگیزه تبدیل شدن به سوپر مارکت مالی را دارند که تمام گردش مالی کسب و کار مشتریان را از آن خود کنند.
وال استریت وردز
سوپر مارکت مالی یک شرکت ارائه کننده خدمات جامع مالی است. در سوپر مارکت مالی پهنه گستردهای از محصولات مالی، شامل خدمات بیمه، سهام، اوراق با درآمد ثابت و خدمات معاملات املاک و مدیریت ثروت ارائه میشود. سوپر مارکتهای مالی برای مشتریان اطمینان آور و راحت هستند ولی لزوماً بهترین خدمات و بهترین قراردادها را در هر زمینه مالی به مشتری ارائه نمیکنند.
دیکشنری مالی فارلکس
سوپر مارکت مالی یک موسسه مالی است که خدمات گسترده مالی را به مشتریان ارائه میکند. برای مثال یک سوپر مارکت مالی ممکن است خدمات کارگزار بورس، شرکت بیمه، و خدمات مشاوره املاک را در کنار خدمات بانکی به مشتریان عرضه کند. این خدمات برای مشتری مناسب و راحت و برای سوپر مارکت مالی سودآور است.
مدلی که آنقدرها هم خوب نبود!
پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸، انتقاداتی به درهم تنیدگی حقوقی این نهادهای مالی وارد شد و کارشناسان از آنها به عنوان بنگاههای بسیار بزرگی که موجب افزایش ریسک سیستماتیک بازار مالی میشوند یاد کردند.
این تغییرات منجر به تغییر مدل این سوپر مارکتهای مالی شد.
در حالی که سوپرمارکتهای مالی آسودگی را برای مشتریان به ارمغان می آورند، آنها به چند دلیل در صنعت خدمات مالی به عنوان بازیگران عمده مطرح نشدند. شاهد مثال این ادعا عقبنشینی Citibank از ادعای بودن یک سوپرمارکت مالی جهانی بود. بعد از بحران سال ۲۰۰۹، «سندی ویل»، پدر و ایده پرداز مدل سوپرمارکت مالی جهانی در هولدینگ CitiGroup در مصاحبه ای با شبکه تلویزیونی بلومبرگ در سال ۲۰۱۲، رسماً شکست این ایده را مطرح کرد.
دلیل نخست افول این مدل، افزایش مقررات دولتی بعد از بحران مالی بود که تلاشهای بنگاههایی را که تمایل به ادغام داشتند ناکام میگذارد و هزینه های آنها را افزایش میداد. ثانیاً در زمانهایی که بازار با افت قیمتها همراه بود، مشتریانی که به قیمتها حساس بودند، ترجیح میدادند به دنبال بهترین بازده برای اوراق و کمترین میزان کارمزد معاملاتی باشند، تا اینکه قیمت بالاتری پرداخت کنند و از یکجا بودن خدمات مالی احساس آسودگی کنند. دلیل آخر، گستردگی اینترنت و ابزارهای معاملات الکترونیک بود که تهدیدی برای خدمات واسطه گری مالی و همچنین شکلگیری سوپر مارکت مالی بود.
اما اکثر منتقدان، درهم تنیدگی حقوقی موسسات مالی مختلف را علت اصلی این شکست مطرح کردند. این درهم تنیدگی موجب تخصصی نشدن فعالیتهای شرکت مادر تخصصی شده و ریسک ناشی از بحران اعتبارات را به وضوح افزایش میدهد.
ظهور مدل جدید سوپر مارکتهای مالی
این مدل جدید اولین بار در نشریه American Banker در سال ۲۰۱۰ توسط آقای Heather Landy و با عنایت به موفقیت برخی نهادهای مالی در این زمینه مطرح شد.
این مدل در شعب بانک همچنان نیاز به مهارتهای فروش متنوع و رفتار کلنگرانه مشتری دارد، ولی تمامی ابعاد مالی مثل بانکداری تجاری، بانکداری تامین سرمایه، بیمه، مدیریت دارایی، برنامهریزی مالی و دیگرکسب وکارهای پولمحور را در قالب یک برند جمع نمیکند.
در این مدل به فراخور موضوع و بدون تملک مشترک تمامی شخصیتهای حقوقی، بستری را برای ارائه برخی از خدمات در شعبه بانک ارائه میکند. این بستر بر مبنای فناوری اطلاعات و با حفظ شخصیت حقوقی بنگاههای مالی و در قالب قراردادهای مشخصی بین ارائه دهنده و سرویس گیرنده بنا نهاده میشود.
در این رویکرد، از شبکه بانک به عنوان محلی برای فروش انواع خدمات مالی استفاده میشود. تحلیلگران معتقدند که حتی هولدینگ citigroup در سالهای نزدیک به وقوع بحران سال ۲۰۰۹ تغییر مدل خود را بدین گونه آغاز کرده بود. این هولدینگ دارایی شرکت Travelers و Casualty را در سال ۲۰۰۲ منتقل کرده بود اما همچنان از خدمات این شرکتها درون شعبه خود سود میجست.
در این مدل دیگر نیازی به ادغام موسسات مالی با یکدیگر برای ارائه خدمات جدید و تربیت نیروی انسانی و آشنایی کامل با کسب وکار خدمات جدید نیست. در این راهکار، متصدی باجه ها با داشتن دانشی معمولی و با سپری کردن دوره آموزشی کوتاهی، میتوانند خدمات را ارائه کنند. همچنین دو یا چند نهاد مالی (کارگزاران و بانکها) بدون نیاز به ادغام مدیریت یا مالکیت، با عقد تفاهمنامه یا قرارداد جدید وارد این کسب وکار میشوند.
تجربه بسط سوپر مارکتهای مالی در ایران
اکثر بانکها در ایران با توجه به رویکرد Universal Banks سعی در ارائه خدمات متنوع مالی مثل صرافی، کارگزاری بورس و بیمه تحت برند بانک دارند. در حال حاضر اکثر بانکها با تفکیک سهامداری مستقیم بانک در این بنگاههای مالی و تشکیل هولدینگهای سرمایه گذاری، به طور غیر مستقیم عرضه کننده این خدمات هستند.
اخیراً برخی از بانکها برای فروش خدمات متنوع مالی زیر یک سقف تلاشهایی کردهاند. برخی از بانکها باجه هایی را برای ارائه خدمات بورس یا بیمه در شعب خود در نظر گرفته اند. با این حال بازار پول ایران شاهد چند تجربه عملیاتی گسترده در راستای برداشتن مرزهای بازار پول و بازار سرمایه بوده است. این تجربیات بسیار نزدیک به مدل جدید سوپرمارکتهای مالی در دنیا هستند. زیرا هیچ ادغام و تملکی انجام نمیگیرد و با تکیه بر بسترهای فناوری لازم، خدمات بنگاههای مالی مختلف در پیشخوان بانکها ارائه میشود و بانکها از کارمزد خدمات در سطح واسطه گری مالی برخوردار خواهند شد.اولین تجربه در سال ۱۳۸۹ برای اتصال ۱۲۰۰ شعبه بانک مسکن به شرکت فرابورس ایران رخ داد. پس از پذیرش «اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن» در شرکت فرابورس ایران، شعب بانک مسکن در تعامل مستقیم با شرکت فرابورس و کارگزاری بورس قرار گرفتند. برای اولین بار در کشور، ارائه این گونه خدمات موجب تنوع بخشی به محصولات ارائه شده در بانک شده و منابع قابل توجهی را عاید بانکها کرد.
در دومین تجربه گسترده، اوراق گواهی سپرده بانک انصار در بازار ابزارهای نوین فرابورس پذیرفته شد و شعب منتخب بانک انصار موفق به تعامل مستقیم با کارگزاری بورس و شرکت فرابورس شدند. در تجربه های دیگر، برخی از بانکها شعب خدمات بانکداری اختصاصی را با اتصال به کارگزاری بورس و با مشاوره تخصصی مالی راه اندازی کردند و برخی دیگر شعبه بورس یا پیشخوان بورس را راه اندازی کردند. در حال حاضر خدمات مختلف بازار سرمایه از جمله صدور و ابطال واحدهای سرمایه گذاری مشترک، خرید و فروش سهام و اوراق با درآمد ثابت پذیرفته شده در بورس یا فرابورس، تعریف خدمات سبدگردانی (مدیریت ثروت)، تعریف و اخذ کد سهامداری، پذیره نویسی اوراق مشارکت یا صکوک بورسی و برخی از خدمات خاص دیگر در شعب بانکها قابل ارائه است.
