عقد مضاربه (Mudarabah contract) چیست؟

عقد مضاربه mudarabah contract قراردادی است که میان عامل و صاحب مال بسته شده و به این صورت است که عامل با سرمایه صاحب مال به داد و ستد پرداخته و در برابر آن به نسبت درصدی در سود با وی شریک می‌شود که البته اگر سودی بدست آید آن را با دارنده مال برپایه قرارداد تقسیم می‌کند.

اما آن سرمایه‌گذاری منجر به زیان گردد تنها دارنده مال است که خسارت را تحمل می‌کند و تنها ضرری که متوجه کارپرداز می‌گردد، همان کوشش و اقدامات بی‌نتیجه‌است. هرگاه کارپرداز بنا بر شرایطی قبول خسارت نیز کرده باشد، در این صورت اگر سودی بدست آید چیزی به صاحب سرمایه نمی‌رسد.

شرط اساسی درستی مضاربه قبول خطر از جانب صاحب سرمایه و عدم ضمانت نسبت به سرمایه‌ است. در غیر این صورت سرمایه به عنوان قرض است و پس از انعقاد مضاربه، عامل نمی‌تواند سرمایه را با سودی کمتر به شخص دیگری واگذارد

– مضاربه، عقدی است بین بانک و تاجر، برای اقدام به خرید و فروش کالا، در این نوع قرارداد، بانک به عنوان مضارب‏، تأمین کننده سرمایه و طرف دیگر قرارداد به عنوان عامل، عهده‏دار انجام کلیه امور مربوط به تجارت می‏باشد.

– سود حاصل از انجام معامله مورد نظر بین بانک و عامل در پایان کار تقسیم خواهد شد و نسبت این تقسیم بر اساس توافق اولیه خواهد بود. اگر سودی حاصل شود بین آن دو باشد.

– اگر در قرارداد مضاربه زمان تعیین نشود می‏تواند تا هر زمانی استمرار داشته باشد.

– مطابق آیین‌‏نامه اجرایی‏، حداکثر مدتی که سرمایه بانک‏ها مضاربه می‏تواند در اختیار عامل قرار گیرد یک سال از تاریخ انعقاد مضاربه می‏باشد.

– بانک می‏تواند شرط کند که در طول مدت مضاربه حق نظارت بر نحوه مصرف و برگشت وجوه را داشته باشد.

– اشخاص حقیقی یا حقوقی که می‏خواهند سرمایه تجاری خود را از طریق مضاربه با بانک تأمین کنند، علاوه بر اطلاعات هویتی بایستی اطلاعاتی مانند: موضوع مضاربه‏، میزان سرمایه لازم برای مضاربه مورد نظر، مبالغ تقریبی هزینه‏های مربوط، حداکثر مدت لازم برای دوره مضاربه‏، پیش‏بینی میزان فروش‏، نسبت پیشنهادی متقاضی برای تقسیم سود حاصله از مضاربه و نوع وثیقه‏ای که متقاضی برای تضمین حسن اجرای قرارداد می‏سپارد، را در اختیار بانک بگذارند.

– بانک با بررسی اطلاعات مذکور و تعیین میزان کل سرمایه مورد نیاز مضاربه و نسبت سهم سود طرفین با رعایت ضوابطی که در این امر برای بانک‌ها معیّن شده است در صورت وجود توجیه کافی اقتصادی با آوردن شرایطی در ضمن عقد یا بدون شرایط با تقاضای مشتری، موافقت و اقدام به انعقاد قرارداد می‏نماید.

– مطابق دستورالعمل اجرایی ‏، اجرای عملیات مضاربه توسط عامل بوده و هزینه‏های‏، خرید کالا، بیمه و حق ثبت سفارش‏، حمل و نقل‏، انبارداری‏، حقوق گمرکی و سود بازرگانی‏، هزینه بانکی‏، هزینه‏های بسته‏بندی به عنوان هزینه‏های قابل قبول است و سایر هزینه‌‏های متعلقه به مضاربه با مصالحه طرفین به عهده عامل خواهد بود.

– از نظر فقهی همه این مسائل یا مقتضای خود قرارداد مضاربه است و یا می‏توان به صورت شرط ضمن عقد آورد.

– به مقتضای طبیعت قرارداد مضاربه‏، عامل امین است‏. اگر بدون افراط و تفریط او، مال‏التجاره تلف یا معیوب شود یا هر نوع خسارت دیگری رخ دهد، همه به عهده مالک است و عامل، ضامن نیست.

– اگر مالک شرط کند که عامل همانطور که در سود شریک می‏شود در خسارت نیز شریک شود در صحت چنین شرطی اختلاف است و قول معروف آن است که شرط باطل است.

– اگر شرط کند که در صورت وقوع خسارت، عامل، کل یا بخشی از آن را از مال خودش جبران کند چنین شرطی صحیح است و اگر در ضمن عقد لازمی چون صلح باشد لازم‏ الوفاست.